HALİL ÖZCAN

2. Mahmud Devri. Sene 1821. İstanbul Fener Patriği V.Gregorius’un, Rus Çarı II. Alexander’a yazdığı bir mektubu Osmanlı hükümetinin eline geçer ve Patrik “ihanet” den idam edilir. Peki, neler vardır o mektupta? Özetle Türkleri her türlü güçle ezmek ve yıkmak mümkün değildir. Çünkü Türkler çok sabırlı ve dayanıklı insanlardır. Gayet mağrurdurlar ve izzet-i nefis sahibidir. Bu hasletleri de dinlerine bağlılıklarından, kadere rıza göstermelerinden ananelerinin kuvvetinden, göreneklerine bağlılığından, padişahlarına, paşalarına, büyüklerine olan itaatlerinden gelmektedir. Türkler zekidirler ve kendilerini olumlu yolda sevk ve idare edecek başkanlara sahip oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Kanaatkârdırlar. Onların bütün meziyetleri, hatta kahraman, yürekli ve yiğit olmaları da ananelerine olan bağlılıklarından, ahlaklarının güzelliğinden gelmektedir.” Buraya kadar gayet iyi; sorun yok.  “Patrik Cenapları”, bizi öve öve göklere çıkarıyor. Sanırsınız ki, Türkleri çok seviyor.. Ama işin aslı hiçte öyle değil mektubun gerisi nasıl geliyor?. “Bu nedenle; Türklerde evvela itaat duygusunu kırmak ve manevi bağlarını yok etmek, dini metanetlerini zaafa uğratmak icap eder.”  bu iş nasıl olacak peki? “Bunun da en kısa yolu, milli ve manevi ananelerine uymayan yanacı fikirler ve davranışlara onları alıştırmaktır. Öyle de oldu galiba. Yeni harflere, yeni aile yapısına, yeni musikiye, yeni kılık kıyafete, yeni başlığa (şapka), yeni mimariye, yeni tarihe, yeni yıl kutlamalarına, kahvehane yerine “Cafe” ye gitmeye, mahalle yerine “residence” da oturmaya, çay erine “Cola” içmeye, kendimizi küçümseyip bize tuzak üstüne tuzak kuran küfür milletini büyütmeye iyice alıştık. Devamla “Maneviyatları sarsıldığı gün, Türkleri zafere götüren asıl kudretleri sarsılacak ve maddi vasıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olabilecektir. Bu sebeple Osmanlı Devleti’ni tasfiye ve ortadan kaldırmak için soyut  olarak harp meydanındaki zaferler kâfi değildir ve hatta sadece bu yolda yürümek, Türklerin haysiyet ve vakarını tahrik edeceğinden, gerçekleri görmelerine sebep olabilir. Yapılacak olan Türklere hissettirilmeden, çaktırmadan bünyelerindeki bu yıkımı tamamlamaktır.
Patriğin maksadı hâsıl oldu mu ne dersiniz?
Yoksa haksız çıkarabildik mi ?
İş bu mektubu okuduk ve yazdık. Böylece Hayati İnanç hocanın vasiyetini yerine getirmiş olduk bir bakıma ves’selam.